Mensen zijn voortdurend bezig – bewust en onbewust – om hun wereldbeeld, hun ideeën, hun meningen in stand te houden. Die manier van denken heet ‘cognitieve consistentie’.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw kwam de Amerikaanse sociaal psycholoog Leon Festinger met zijn theorie over cognitieve consistentie.
Aangezien denken ons gedrag beïnvloedt, kunnen we met bewustwording van invloeden op ons denken uiteindelijk ook ons (eigen) gedrag beïnvloeden. Het ultieme voorbeeld van ‘kennis is macht’, maar dan over onszelf.
wat is cognitieve consistentie?
Kort gezegd: als je eenmaal een overtuiging hebt, dan zul je alles doen om die overtuiging in stand te houden. Je gaat dan elke gebeurtenis, elk feit, elke waarneming een uitleg geven die jou gelijk geeft in je overtuiging.
voorbeelden van cognitieve consistentie
Twee eenvoudige voorbeelden die je misschien wel kent uit je eigen dagelijkse leven:
je koopt altijd de beste auto
Iemand heeft een auto gekocht en komt erachter dat het geen fijne auto is voor lange ritten. Dan gaat hij/zij de nadruk leggen op de voordelen van de auto: “het is een hele veilige auto”, “hij is heel mooi en uniek” of “ik rijd alleen korte afstanden”. Hij/zij kan natuurlijk ook de auto verkopen. Maar het gaat mensen makkelijker af om overtuigingen aan te passen.
je bent overtuigd van je eigen mening
In een gesprek is het heel moeilijk om de argumenten van een andere mening te begrijpen. En die andere mening wil je zeker niet aannemen. Want als het argument van de ander waar is, dan is zijn mening waar. En dan is jouw mening niet waar. Dat kan natuurlijk niet. Dus zul je doorgaan om die ander te blijven overtuigen van jouw mening.
cognitieve consistentie in groepen die ik begeleid
Tijdens het begeleiden van groepen kom ik cognitieve consistentie regelmatig tegen. Soms wat minder, soms wat meer. Het maakt het groepsproces soms lastig. Het vraagt van mij iedere keer andere manieren om de groep, of leden van de groep, hiervan bewust te maken. Pas dan kan ik ze verleiden om nieuwsgierig te zijn naar andere manieren/denkwijzen. En dat kost tijd. Soms zelfs veel tijd.
voorbeeld van cognitieve consistentie
Een voorbeeld van cognitieve consistentie is bijvoorbeeld hoe migranten denken voordat en als ze naar Europa komen. In dit artikel van de Correspondent wordt het heel helder uitgelegd:
de Correspondent: “Europa is de hemel – en niks gaat deze migranten op andere gedachten brengen”
Journalist Maite Vermeulen heeft in Nigeria onderzocht waarom migranten blijven komen naar Europa. En er een helder artikel over geschreven in de Correspondent. Ze blijven komen ondanks dat veel migranten niet goed terechtkomen of zelfs overlijden tijdens hun tocht. Waarom?
Maite Vermeulen spreekt met veel mensen: Nigerianen die de oversteek willen maken en een onderzoeker van de universiteit in Nigeria. En allemaal zeggen ze hetzelfde. Ze zijn overtuigd van hun positieve beeld van Europa. Niets kan dat beeld veranderen. Elk argument leggen ze uit om hun eigen beeld van de werkelijkheid te bevestigen: in Europa is het beter dan hoe ze het nu hebben.
citaten van migranten
“Deze redenatie hoorde ik keer op keer bij de migranten-in-spe: mij zal [onderweg] niets slechts overkomen. ‘That is not my portion’, is een favoriete slogan.”
“…en dan denk ik: oooooh, ik wil daar ook zijn. Ze rijden in grote auto’s. Ze hebben groene plekken om te ontspannen. Ze hebben 24 uur per dag licht! Het ziet eruit als in de Amerikaanse films die we kijken.’”
“Het zal niet allemaal rozengeur en maneschijn zijn. Maar het is er wel beter dan in Nigeria. Hier is geen betrouwbare elektriciteit, daar wel. Hier zijn geen verharde wegen, daar wel. Hier zijn geen goede ziekenhuizen, daar wel.”
En daarmee bevestigen ze, cognitief consistent, dat hun beslissing om te vertrekken de juiste is. Dat is de reden dat ze (blijven) komen.
In het artikel schrijft Maite Vermeulen dat tot nu toe alle manieren van ontmoedigen van migranten niet werken. Dat blijkt zelfs uit verschillende onderzoeken. De oplossing ligt in het doorbreken van de cognitieve consistentie bij de migranten. Maar hoe? Daar moeten we samen goed over nadenken. En misschien kunnen we met het antwoord meer problemen oplossen in onze samenleving dan alleen dat van de migranten.
Het hele artikel van de Correspondent lezen? Volg deze link.
En jij? Ben jij je bewust wanneer je cognitieve consistentie toepast?
In de serie “over hoe ons denken wordt beïnvloed” verschenen/verschijnen de volgende artikelen:
- framing: hoe je eenvoudig overtuigt en overtuigd wordt
- cognitieve dissonantie: waarom feiten ons niet van mening doen veranderen
- cognitieve consistentie: het in stand houden van onze eigen werkelijkheid – zojuist gelezen
- Dunning-Kruger effect: de illusie van het (niet) weten – publicatiedatum nog niet bekend
Reacties